مقایسه جرائم کلاهبرداری با جرم خیانت در امانت

در جرائم کلاهبرداری و خیانت در امانت، در هر دو جرم قربانی از روی اراده و اختیار مالش را در اختیار مجرم می‌گذارد و برخلاف سرقت مال با استفاده از غفلت یا نبود مالک دزدیده نمی‌شود.

• کلاهبرداری بر خلاف خیانت در امانت با اغفال و فریب قربانی همراه است یعنی کلاهبردار با صحنه‌سازی و نقش بازی کردن قربانی جرم را فریب داده، و رضایت قربانی نسبت به دادن مالش به کلاهبردار را جلب می‌کند (می‌گیرد).
• در صورتی که این شرط اساسی وجود نداشته باشد، جرم کلاهبرداری اتفاق نمی‌افتد. در مورد خیانت در امانت قربانی بدون اینکه مورد فریب مجرم قرار بگیرد، به میل خود مالش را در اختیار مجرم گذاشته است.
• در صورتی که جرائم کلاهبرداری به محض گرفتن مال از سوی کلاهبردار انجام می‌شود، در خیانت در امانت معمولاً اعمالی که مجرم پس از گرفتن مال بر روی آن انجام می‌دهد موجب تحقق جرم می‌شود.

دیوان عالی کشور جمع نشدن این دو عنوان را در یکی از آرای خود مورد تأکید قرار داده است که به شرح زیر می‌باشد:

عنوان کلاهبرداری و عنوان خیانت در امانت بر عمل واحد صادق نمی‌باشد زیرا کلاهبرداری شامل عنوان فریب است و خیانت در امانت شامل عنوان رضا (رضایت) و اگر مثلاً متهمی کالایی را به فریب و تقلب از شاکی گرفته باشد فقط کلاهبردار بوده و اگر شاکی به رضایت خود به او سپرده باشد و یا در عین یا قسمت آن تصرف غیرمجاز کند فقط خیانت در امانت خواهد بود.

تفاوت مهم دیگری که بین این جرم وجود دارد به نتیجه مربوط می‌شود. در جرائم کلاهبرداری ، کلاهبردار باید از عمل خود نفع ببرد مثلاً اگر کسی به قصد، انتقام‌جویی از دیگری با صحنه‌سازی باعث شود که وی اموال خود را به قیمت ارزان در بازار به فروش برساند و موجب ضرر شود وی را نمی‌توان کلاهبردار دانست چون خود او نسبت به خرید اموال اقدامی نکرده و در نتیجه نفعی نبرده است.

ولی در مورد خیانت در امانت چنین شرطی لازم نیست. امینی (امانتدار) که مال مورد امانت را تلف کند و از بین ببرد، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است هر چند خودش هم نفعی نبرد.