اولیای دم مقتول چه کسانی هستند؟

ولی‌دم کسی است که بعد از قتل بر خون دیگری تسلط پیدا می‌کند و می‌تواند تحت شرایطی قاتل او را قصاص نماید یا دیه بگیرد. اولیای دم همان ورثه مقتول هستند، به جز همسر او (زن یا شوهر) که حق قصاص ندارد. بنابراین، هر کسی که هنگام فوت مقتول از وی ارث می‌برد، دارای حق قصاص خواهد بود.

در ابتدا اگر پدر و مادر مقتول در قید حیات باشند و مقتول فرزندی داشته باشد، این افراد اولیای‌ دم او هستند و اگر پدر و مادر و فرزندی نداشته باشد، خواهر، برادر، پدربزرگ و مادربزرگ او اولیای‌دم خواهند بود.

در ‌صورتی ‌که این افراد، فرزندان خواهر و برادر هم نباشند، عمو، دایی، خاله و عمه‌ی مقتول اولیای دم خواهند بود.

در چه صورت خویشاوندان نزدیک حق قصاص ندارند؟

• زن یا شوهر مقتول هر چند از وی ارث می‌برد اما جزء اولیای دم محسوب نمی‌شود. البته اگر حق قصاص، به هر علت، به دیه تبدیل یا به مال یا حقی مصالحه (سازش) شود، همسرمقتول نیز از آن ارث خواهد برد. بنابراین، اگر اولیای دم در مقابل گرفتن مالی گذشت کنند، زن و شوهر هم از آن مال ارث خواهند برد.

اگر بعضی از اولیای دم خواهان قصاص و عده‌ای خواهان دیه باشند، همسر (زن یا شوهر) مقتول از سهم دیه کسانی که خواهان دیه هستند، ارث می‌برد.

بنابراین، اگر پدر تقاضای قصاص کند، اما پسر وی در مقابل گرفتن دیه گذشت کند، همسرمقتول از آنچه پسر بر آن توافق کرده است ارث خواهد برد.

• چنانچه مرتکب یا شریک در قتل عمدی از ورثه باشد، به دلیل جنایتی که مرتکب شده است، ولی‌دم محسوب نمی‌شود. و حق قصاص و دیه ندارد. و حق قصاص را نیز به ارث نمی‌برد.
• همچنین اگر قربانی جرم یا ولی‌دم قربانی جرم، صغیر یا مجنون (دیوانه) باشد و ولیِ او مرتکب قتل عمدی شود یا شریک در آن باشد، ولی یا سرپرست وی در این مورد، ولایت نخواهد داشت.

در چه صورت زن یا شوهر اولیای دم محسوب می‌شود؟

در یک صورت ممکن است زن یا شوهر نیز جزء اولیای دم محسوب شوند و آن وقتی است که صاحب حق قصاص فوت کند و همسر مقتول جزء ورثه صاحب حق قصاص باشد، در این صورت، به علت ارث، زن یا شوهر ممکن است ولی‌دم به حساب آید.